انواع اسکیزوفرنی
مفهوم اسکیزوفرنی
واژه «اسکیزو» به معنی گسیختگی است و «فرنی» نیز به ذهن و روان اشاره دارد. اسکیزوفرنی اغلب به اختلال گسیختگی شخصیتی اشاره دارد، زیرا افکار و احساسات فرد مبتلا به این عارضه دارای ارتباط منطقی و معمول با یکدیگر نیستند. فرد مبتلا قادر نیست تخیلات خود را از واقعیت تمیز و تشخیص دهد. بنابراین، رفتاری غیرمنطقی و غیرعادی دارد.
علایم کلی شیوع بیماری
- دوری‌گزینی، درون‌گرایی و در مواردی حرّافی بیش از معمول.
- از دست دادن انگیزه‌ها.
- محدودیت شدید هیجانات، یا بروز نابجای هیجانات.
- هذیان‌ها: باورهای کاذب و غیرواقعی تغییرناپذیر همراه با خود بزرگ بینی.
- توهم: یک تجربه حسی منشا گرفته از ذهن، مثلاً شنیدن صداها یا دیدن چیزهایی که وجود خارجی ندارند. برداشت توهم‌آمیز از یک متن یا نوشته. دشمن پنداری دیگران. عجز در مقابل دیگران در عین خود بزرگ گویی.
- اختلال تفکر که خود را با تکلم و نوشته های آشفته و غیرمرتبط نشان می‌دهد. مثلا از شاخه به شاخه‌ای پریدن.
- تلاش در توجیه رفتاری که موجب آزار دیگران می‌شود.
- باور بیمار به اینکه دیگران افکار وی را شنیده یا می‌دزدند، یا او را تحت کنترل دارند و در حال تخریب او هستند.
- سوءظن به دیگران که گویا همه دشمن او هستند زیرا از همه بیشتر می‌فهمد.
- دست زدن به تخریب دیگران با کلمات و یا نوشته‌ها.
- علل
تا کنون علت واقعی آن به طور دقیق مشخص نشده است. اما به نظر می‌رسد عوامل ارثی و عوامل محیطی در آن نقش داشته باشند. البته ناکامی در رسیدن به هدف و یا سرخوشی از رسیدن به یک هدف واهی، خود‌برزگ پنداری، عدم توانایی در مطرح کردن خود و کم توجهی دیگران هم می‌تواند در بروز این بیماری دخیل باشد.
انواع اسکیزوفرنی
1- بدگمان ( پارانوئید Paranoid )
افراد مبتلا به این نوع اسکیزوفرنی، معمولاً در شروع بیماری سن بیشتری از افراد مبتلا به اسکیزوفرنی‌های قوام یافته و نابسامان دارند.
این بیماران معمولاً شکاک، در خود فرو رفته و منزوی، پرتنش و گاهی اوقات پرخاشگر می‌باشند. تا سن حدود 30 سالگی را خوب سپری کرده و معمولاً روابط اجتماعی محکمی ساخته‌اند. هوش آنها اغلب سالم می‌ماند و تقریبا با هوش هستند.
ذهن این بیماران به یک یا چند هذیان مشغول است و یا توهمات مکرر دارند. این دو جز، مشخصه اسکیزوفرنی بدگمان هستند. این هذیان‌ها عمدتاً هذیان‌های گزند و یا خودبزرگ‌بینی می‌باشند.
2- آشفته یا نابسامان (Disorganized)
نوع نابسامان یا آشفته اسکیزوفرنی سابقاً کودک روانی (هبفرنی) خوانده می‌شد و این بیماری معمولاً زودتر و قبل از سن بیست و پنج سالگی شروع می‌شود .
بیماران مبتلا به این نوع، فعالیتشان هدفمند اما سازنده نیست و تماس زیادی با واقعیت ندارند. اکثر اوقات توجیه به ظاهر جسمی خود نمی‌کنند و رفتار اجتماعی به هم ریخته و آشفته‌ای دارند. اغلب دارای واکنش‌های هیجانی نامتناسب، حالات عاطفی سطحی و غیرهماهنگ با موقعیت می‌باشند. در حقیقت، رفتار این بیماران نابسامان و در یک کلام «ابلهانه» است.
3- نوع قوام یافته (کاتاتونیک : Catatonic)
مشخصه اصلی این نوع، کارکردهای حرکتی آشفته می‌باشد. حالت بهت یا استویوره یا اینکه گاه بیمار فعالیت مفرط حرکتی و بی‌هدف دارد. تغییری سریع بین دو حالت مفرط یعنی آشفتگی و بهت پیدا می‌کند .
بیمار دارای منفی کاری مفرط است. یعنی مقاومت واقعاً بدون انگیزه در برابر هر گونه دستور، توصیه، نصیحت یا حفظ یک وضعیت سفت و محکم در برابر تلاش‌هایی که برای اصلاح او می‌شود .
4- نوع نامتمایز (Undiffrentianted)
گاهی بعضی از بیمارانی که به وضوح اسکیزوفرن هستند را به راحتی نمی‌توان جزء یکی از انواع ذکر شده طبقه‌بندی کرد. اینگونه بمیاران تحت عنوان نوع نامتمایز دسته‌بندی می‌شوند.
بیماران دارای هذیان‌های آشکار، توهمات، بی‌ربطی و رفتار آشفته می‌باشند. اما معیارهای اسکیزوفرنی‌های بدگمان، آشفته و قوام یافته را ندارند .
5- نوع باقیمانده (Residual)
بیماران به طور مداوم دارای شواهد اختلالی از اسکیزوفرنی هستند، اما مجموعه کامل علایم مرحله فعال یا علایم کافی برای انواع دیگر اسکیزوفرنی را ندارند .
این بیماری هذیان‌های بارز، توهم، تفکر بی‌ربط و رفتار آشکار آشفته نشان نمی‌دهد. اگر هم هذیان یا توهمی در کار باشد، برجسته و یا با حالت عاطفی قدرتمندی همراه نمی‌باشد .
تیپ‌های یک و دو اسکیزوفرنی
در بیمارن تیپ یک یا سندرم حاد عمدتاً علایم مثبت دیده می‌شود و در بیماران تیپ دو یا سندرم مزمن، بیشتر علایم منفی.
علایم مثبت شامل هذیان و توهم است. در تیپ یک بیمار دارای هذیان گزند و آسیب و هذیان انتساب به خود و ... است. رفتار غریبی دارد و اختلالات مثبتی در فکر او بوجود می‌آید. اختلالاتی همچون: موازی گویی، گویش بی‌ربط، غیرمنطقی بودن، از خط خارج شدن و ... از علائم بارز آن است.
حاشیه پردازی
- تکلم و نوشتن (عدم ویرایش متن نوشتاری) توام با حواس پرتی و ...
- بسیاری از بیماران مبتلا به اسکیزوفرنی حاد ظاهری کاملاً طبیعی دارند.
- بعضی از آنها در رفتار اجتماعی سراسیمه و درگیر با اشتغالات ذهنی بوده و عجیب به نظر می‌رسند.
- بعضی بی‌جهت می‌خندند یا مات و گیج شده‌اند، عده‌ای بی‌قرار و پر سر و صدا هستند. رفتار بعضی از آنها هم بطور ناگهانی تغییر می‌کند.
عوارض کلی
1. نوع ضعیف: توهین به دیگران، خود آزاری در ارتباطات اجتماعی، تخیلات دیگر دشمن‌پنداری و......
2. نوع شدید: ناتوانی مادام‌العمر، خودزنی، خودکشی، رفتار خصومت‌آمیز با دیگران، بازگشت به گذشته، غفلت در انجام وظایف، ولگردی یا حبس رفتن و........
تشخیص بالینی
- مشاهده علایم بیماری از طریق نوشته‌ها، نقاشی‌ها، اظهار‌نظر نسبت به دیگران و......
- اخذ سابقه طبی، سابقه رفتاری، معاینه فیزیکی و ارزیابی روانی توسط یک روانپزشک.
- هیچ آزمون اختصاصی برای تشخیص اسکیزوفرنی وجود ندارد. برای اثبات این تشخیص، علایم باید حداقل 6 ماه در زمان‌هایی از زندگی تداوم یافته باشد. برخی بررسی‌های طبی نیز به منظور رد سایر بیماری‌های احتمالی عامل بیماری استفاده می‌شوند.
تشخیص بالینی
- مشاهده علایم بیماری از طریق نوشته‌ها، نقاشی‌ها، اظهار‌نظر نسبت به دیگران و......
- اخذ سابقه طبی، سابقه رفتاری، معاینه فیزیکی و ارزیابی روانی توسط یک روانپزشک.
- هیچ آزمون اختصاصی برای تشخیص اسکیزوفرنی وجود ندارد. برای اثبات این تشخیص، علایم باید حداقل 6 ماه در زمان‌هایی از
- زندگی تداوم یافته باشد. برخی بررسی‌های طبی نیز به منظور رد سایر بیماری‌های احتمالی عامل بیماری استفاده می‌شوند.
- درمان
- پس از کنترل علایم، درمان با روان‌درمانی و توانبخشی که به فرد در جهت کسب دوباره مهارت‌ها و الگوهای رفتاری طبیعی کمک می‌کند، ادامه می‌یابد.
- خانواده و سایر افراد دارای نقش مهم در زندگی بیمار نیز باید در درمان مشارکت داشته باشند تا معضلات بیمار را درک کرده و بدانند برای کمک به بیمار چه می‌توانند انجام دهند. بیماران دچار اسکیزوفرنی گاهی در زندگی با دیگران مشکل دارند.
- عدم توجه و پاسخ ندادن به توهمات (این افراد با روش‌های معمولی توصیه پذیر و قابل اصلاح نیستند).