هیجان چیست

هیجان وضعیت پیچیده ای است در پاسخ به تجربه های دارای بار احساسات؛ ویا واکنش کلی شدید و کوتاه ارگانیسم به یک موقعیت غیر منتظره همراه با یک حالت عاطفی خوشایند یا ناخوشایند می باشد. وقتی هیجان شدیدی مانند خشم دست می دهد احتمال دارد تغییرات بدنی متعددی نیز احساس کنیم مانند: تند شدن تنفس و ضربان قلب، خشکی گلو و دهان، عرق کردن، لرزش بدن و …

این تغییرات فیزیولوژیایی که همزمان با برانگیختگی هیجان رخ می دهد ناشی از فعال شدن بخش سمپاتیک دستگاه عصبی خودمختار است.

دستگاه سمپاتیک، جاندار را آماده ی صرف انرژی می کند؛ وقتی هیجان فروکش می کند دستگاه پاراسمپاتیک (دستگاه حفظ انرژی) کنترل را برعهده می گیرد و جاندار را به حالت بهنجار بازمیگرداند. این فعالیت های دستگاه عصبی خودمختار را، هیپوتالاموس و قسمتی از دستگاه کناری (لیمبیک) راه اندازی می کنند.

همه ی ما انواع گوناگونی از هیجانها را تجربه می کنیم و می کوشیم با توسل به روش هایی کارآمد یا ناکارآمد، با این هیجان ها مقابله کنیم. بدون وجود هیجان های مختلف زندگی ما نیز فاقد معنی، حس، غنا، شادی و ارتباط با دیگران خواهد بود. هیجان ها، مطالبی را درباره ی نیازهای ما، ناکامی های ما و حقوق ما در اختیار ما قرار می دهدند، و انگیزه ی لازم را برای ایجاد تغییر و گریز از موقعیت های دشوار به ما اعطا کرده و سبب می شوند که دریابیم در چه مواقعی احساس رضایت مندی می کنیم.

افراد پرشماری معتقداند هیجان هایشان آنان را مستآصل کرده و توان مقابله ندارند، زیرا بر این باوراند که غم یا اضطراب شان باعث رفتارهای بیهوده و ناکارآمد می شود.

هیجان ها مانند اضطراب، شامل مولفه های ارزیابی، حس، قصدمندی (وجود هدف)، احساس (یا کیفیت)، رفتار حرکتی، مولفه ی بین فردی هستند.

باید توجه داشت که برانگیختگی شدید فیزیولوژیایی، مشخصه ی آن دسته از حالات هیجانی از قبیل خشم است که طی آن جاندار برای دست زدن به عمل جنگیدن یا فرار کردن آماده می شود.

خشم یک هیجان ناخوشایند اما طبیعی و ضروری برای انسان می باشد در عین حال میزان قابل توجهی انرژی ذهنی و جسمی را مصروف خود می کند. خشم را اگر به صورت عاطفه یا غریزه ای در انسان بدانیم باید بگوییم که وجودش برای زندگی ضروری است و فایده اش این است که آدمی را در ادامه حیات کمک می دهد و سبب دفاع از وجود خود، اجتماع و حفظ بقای نسل می شود .

سیستم طبقه بندی انواع رفتار های پرخاشگرانه ی پستانداران به وسیله ی ک–ای مویر (1976) عنوان شده که هفت نوع : شکاری، بین نرها، ترس – ایجابی، مادرانه، تحریک پذیر، مرتبط با جنس و وسیله را شامل می گردد.

پرخاشگری شکاری مجموعه ی پاسخهایی است که یک پستاندار برای صید شکار خود جهت تغذیه به کار می برد .

پرخاشگری بین نرها وقتی رخ می دهد که یک نر غریبه درقلمرو یک نر دیگر قدم می گذارد .

پرخاشگری ترس – ایجابی وقتی اتفاق می افتد که محرکی حیوان را می ترساند و او سعی در فرار از آن محرک دارد.

پرخاشگری مادرانه به وسیله ی یک مادر در آشیانه که از زمان قبل از زایمان نوزادش تا زمانی که او بعد از این که قادر به دفاع از خود گردد، به نمایش گذاشته می شود.

پرخاشگری تحریک پذیر احتمالا همراه با تجربه ی هوشیارانه است که ما آنها را خشم یا غضب می نامیم و اغلب در نتیجه ی ناکامی ، درد یا محرومیت اتفاق می افتد.

در پرخاشگری مرتبط با جنس بین مذکر و مونث به عنوان بخشی از فرایند طبیعی جفت گیری بروز می کند. اینها انواعی از پرخاشگری به ارث برده شده با الگوهای پاسخی مربوط به نوع هستند که در اکثر پستانداران دیده می شوند؛ اما هریک از این رفتارها، اگر در موقعیت های زیادی تقویت شوند، احتمالا میزان بروز آنها بالاتر می رود. همین افزایش است که طبقه ی بعدی، یعنی پرخاشگری وسیله ای را تشکیل می دهد.

هیجانها کمتر به صورت خالص بروز می کنند؛ مهم این است که ما باید تا آنجا که می توانیم از حال خود باخبر باشیم و بدانیم چه حالت عاطفی یا هیجانی داریم. چون اگر نتوانیم حال خود را تشخیص دهیم و نسبت به آن آگاه نباشیم، چه طور می توانیم بر آن تسلط پیدا کنیم یا آن را بهبود ببخشیم؟

اولین چیزی که درباره ی مسلط بودن یا کنترل کردن به ذهن می آید ممکن است این باشد که یعنی بروز ندادن خشم؛ در حالی که این نظر غلط است.

کنترل و تسلط به معنی بروز ندادن نیست بلکه به معنی انتخاب بهترین عکس العمل نسبت به موقعیت خشم برانگیز است.

عکس العمل مناسب نسبت به موقعیت برانگیزنده خشم دارای ویژگی هایی زیر می باشد مانند:

هدفمند باشد.
به خودمان آسیب نزند.
به دیگران و محیط آسیب نزند.
متناسب با عاملی باشد که خشم را به وجود آورده است.