خیال پردازی تبدیل به اختلال
خیال پردازی خوب است اما تا زمانی که بهنجار باشد. خیال پردازی حد و اندازه ای دارد. داشتن رویا و یا به قول بعضی ها خیال پردازی یکی از مکانیسم های دفاعی بدن ما است که اگر به جا و درست استفاده شود مفید و کارآمد خواهد بود، اگر هم نادرست استفاده شود و با عملکرد عادی زندگی ما تداخل پیدا کند می تواند مخرب باشد. همانند مواقعی که گریه می کنیم و یا خشمگین می شویم و یا دچار هر هیجان دیگری می شویم، رویا داشتن نیز یک مکانیسم هیجان مدار است و افرادی که بتوانند در زندگی خود آن را درست و تحت کنترل به کار گیرند، موفق خواهند بود.
وقتی کودک هستیم رویا پردازی های مان غیرمنطقی هستند اما به سمت نوجوانی و جوانی که پیش می رویم رویا پردازی های ما حالت منطقی تر به خود می گیرد و آدم می تواند با توسل به آن ها خود را بالا بکشد و پیشرفت کند؛ مثلا ما می بینیم تخیل و رویا پردازی ژول ورن باعث شد نقطه شروعی برای ایجاد تحول و پیشرفتش شود.
ویژگی افراد رویا پرداز
بعضی از افراد در زندگی بیشتر از دیگران رویا پردازی میکنند و به افراد رویا پرداز معروف هستند. چنین افرادی ویژگی های خاصی دارند که در ادامه با آن ها آشنا خواهید شد.
- ممکن است وسط فیلم ها فکرشان به سمت چیزی غیر از داستان فیلم برود و مجبور شوند فیلم را عقب بزنند و دوباره آن قسمت را تماشا کنند
- اگر شنونده یک سخنرانی باشند؛ معمولا پس از مدتی حواسشان پرت میشود و دیگر به سخنرانی گوش نمیکنند.
- وسط امتحان ممکن است یاد یک چیز بیافتند و 10 دقیقه از زمان امتحان را از دست بدهند.
- ممکن است به چشمان دیگران به مدت طولانی نگاه کنند اما خودشان اصلا متوجه این مسئله نباشند.
- نمیتوانند به مدت طولانی به صحبت های یک نفر گوش کنند و پس از مدتی در افکار خودشان سیر میکنند.
- معمولا مسائل مختلفی را در ذهن خود دارند و به طور همزمان به آن ها فکر میکنند.
- بعضی وقت ها در آشپزی و کارهای پر جزئیات دچار فراموش کاری میشوند و مراحل کوچک را جا میگذارند. مثلا نمک غذا را نمیریزند.
- میتوانند به راحتی برای مدتی به دیوار خیره شوند و گذر زمان را حس نکنند!
- ممکن است وارد اتاقی شوند و یکدفعه یادشان نیاید چرا آن جا آمدند.
- ممکن است وارد آسانسور شوند و برای مدتی فراموش کنند دکمه مورد نظرشان را بزنند.
- وسط صحبت های کسی پشت تلفن حواسشان به چیزهای دیگر پرت میشود و ممکن است حرف نامرتبطی بزنند.
- به نظر دیگران افراد رویا پرداز، از مهارت گوش دادن بسیار خوبی برخوردارند؛ درحالی که بیشتر وقت ها وسط صحبت دیگران در جای دیگری سیر میکنند!
در دو حالت باید با یک روانشناس مشورت نمایید:
- وقتی که شدت و دفعات خیال پردازی کودک زیاد بشود به طوری که در خانه، در مهمانی، هنگام بازی با همسالان یا هر جای دیگر دائم هذیان گویی کند.
- وقتی در سنین مدرسه همچنان در دنیای خیالی خودش سیر کند طوری که مرز واقعیت و خیال را متوجه نباشد. مثل اینکه همبازی خیالی اش را با خود به مدرسه ببرد و هنگام درس با او حرف بزند و متوجه نباشد که در اطرافش چه می گذرد. دلیل این گونه خیال بافی ها می تواند مشکلات خانوادگی، کمبودهای عاطفی، حقارت، اضطراب و…باشد.
این مسائل کودک را از دنیای واقعی بیزار و به صورتی افراطی به دنیای خیالی و عاری از نامهربانی ها می کشاند. برطرف کردن این مشکلات می تواند از بروز خیال بافی افراطی در کودکان پیشگیری نماید.
رویا و خیال پردازی
رویا و خیال پردازی یک احساس روانی و دو نوع است:
- رویای آگاهانه.
- رویای ناخودآگاهانه.
رویای آگاهانه
رویا و خیال پردازی آگاهانه یک وضعیت خلق کردنی تصوری در یک فرد است که بیانگر خواسته ها و یا اهداف وی می باشد. برخی اوقات خیال پردازی ها بسیار بعیدند و برخی ممکن است کاملا واقع بینانه باشند.
خیال پردازی ها می توانند طبیعت جنسی داشته باشند.
معنای دیگر خیال پردازی، چیزهایی است که واقعی نیستند، و هیچیک از حواس پنج گانه آنها را درک نمی کند، اما در تصور واقعی می نمایند. در زندگی روزمره، اغلب افراد افکار خود را با یک سری رویاهایی همراه میکنند که آرزو دارند و یا مایل به انجام آنها بوده اند. به عنوان مثال: به جای تلاش واقعی در نزدیکی به دوستان و یا کسب موفقیت، تصور می کنند که موفق و محبوب هستند.
هنگامی که رویا و خیال پردازی افراطی شود، بیانگر یک صفت از اختلال شخصیت خودشیفتگی است. قطعا کسی که زیاد خیال پردازی می کند، هیچ دوست نزدیکی ندارد.
رویا و خیال پردازی می تواند سودمند باشد، و جنبه جبرانی آرزوها، بهبود دهنده و کوچک شمردن گرفتاریها و گریز از مشکلات داشته باشد. همچنین رویاها میتوانند در هنر، ادبیات، خلاقیت و نوآوری موثر باشند.
رویا و خیال پردازی می تواند یک مکانیسم دفاعی باشد. مردان و زنان نمی توانند براحتی از گذران زندگی رضایت داشته باشند. اما به سادگی می توانند به تحقق آرزوهای خیالی خود بپردازند.
خیال پردازی ها ممکن است یک منبع با ارزش باشند. این رویاها میتوانند علاقه و انگیزه را بالا ببرند. هنرمند می تواند رویا و خیال پردازی خود را به آفرینش های هنری تبدیل کند.
رویای ناخودآگاهانه
رابطه کودک در حال رشد با جهان داخلی خود. این نوع فعالیت و بازی در داخل شخص به عنوان رویای ناخودآگاه شناخته شده است. این رویاها اغلب بسیار خشن و تهاجمی اند. این رویاها متفاوت از رویاها یا خیال پردازی آگاهانه می باشند.
ناخودآگاه یعنی ساختن رویای ارتباط با اشیاء و موضوعات.
- رویای ناخودآگاهانه یک تفکر بنیادی و ذاتی است،
- به عنوان بازنمود ذهنی از غرایز فردی است.
- معادل روانی مکانیسم دفاعی ذهن است.
رویاهای ناخودآگاه اعمال نفوذ مداوم در طول زندگی دارند، هم در افراد نرمال و هم عصبی، تفاوت در نوع دروغ گفتن در هر شخصیت خاص، ناشی از توهمات غالب وی است.
رویاپردازی ناسازگار و نابهنجار
رویا پردازی ناسازگار (یا خیالبافی ناهنجار) و یا به زبان انگلیسی Maladaptive Daydreaming، به گونه ای از رویا پردازی گفته می شود که شخص به صورت افراطی آن را انجام می دهد و عموما تا چند دقیقه ی اول، خود به طور کامل متوجه انجام این کار نیست. علاوه بر این، در رویا پردازی ناسازگار، شخص دقیقه ها و گاهی ساعت ها از کار خود دست کشیده و به رویا پردازی و ساخت سناریوهای مختلف در ذهن خود می پردازد.
کتاب خواندن، تماشای فیلم، یا سر رفتن حوصله می توانند عوامل شروع کننده این گونه رویا پردازی باشند. به این شکل که شخص در حین خواندن کتاب، ایده ای به ذهنش می رسد که ناگهان غرق در تفکر درباره ی آن می شود. دقایقی بعد، خود را در حال ساختن داستان ها و سناریوها و همچنین در حال صحبت درباره آن موضوع می بیند. گاهی از موضوع اولیه نیز رد شده و به موضوعات دیگر می رسد.
گفته می شود که این گونه رویا پردازان، معمولا به صورت ناخودآگاه، برای فرار از واقعیات زندگی و یا پنهان کردن ضعف خود در بخشی از زندگی اقدام به این گونه رویا پردازی می کنند. برخی پزشکان نیز از این رویا پردازی افراطی، برای افرادی که دچار افسردگی یا اضطراب اجتماعی هستند، استقبال می کنند.
این رویا پردازی معمولا از کودکی و به دلیل تنهایی کودک و عدم وجود دوستان زیاد در زندگی او، شروع می شود و عموما پس از ورود به مدرسه و یافتن دوستان جدید، کودک از خیالبافی ناهنجار دست می کشد (یا حداقل آن را کمتر انجام می دهد). اما در صورتی که کودک در مدرسه نتواند ارتباط اجتماعی کامل و درستی برقرار کند، به انجام آن ادامه خواهد داد. به مرور زمان، این رفتار، به نوعی عادت تبدیل شده و ممکن است در دوران بزرگسالی نیز همراه شخص باشد.
کسانی که عمل رویا پردازی ناسازگار (یا خیالبافی ناهنجار) را انجام می دهند، عموما به صورت وسواسی به جزئیات سناریوها و اشخاص ساخته شده در ذهن خود اهمیت داده، آنها را تا جای ممکن شبیه به واقعیت می سازند و گاهی چندین بار خصوصیات آنها را مرور می کنند. این خصوصیات به قدری دقیق و کامل هستند، که از آنها می توان الگوی ساخت رمان یا نوشتن داستان هایی کامل را دریافت کرد.
این گونه رویا پردازی، جز دسته ی بیماری ها و مشکلات روحی یا روانی نبوده و علاوه بر این، اکثر پزشکان و روانشناسان از وجود آن بی خبرند.
به هنگام رویا پردازی ناسازگار (یا خیالبافی ناهنجار) … یا Maladaptive Daydreaming ، کار های تکرار شونده، مثل راه رفتن سریع در اتاق و حرکات دست رایج ترین عوامل ظاهری هستند.
علاوه بر این ها، حالت های مختلف ابراز احساسات از طریق چهره نیز رایج هستند. مثل گریه، خنده، لبخند، لب خوانی و یا حتی صحبت کردن با صدای بلند.
کسانی که دچار خیالبافی ناهنجار هستند ، کاملا از تفاوت خیالات خود و واقعیت دنیا آگاه بوده و هیچ گاه این دو را در حافظه خود با یکدیگر اشتباه نمی گیرند. به طوری که حتی اگر اتفاقی در واقعیت افتاده باشد و بعدا درباره آن داستانی در ذهن خود ساخته باشند ، قادر خواهند بود که نسخه واقعی و نسخه ساختگی خود را از هم تشخیص داده و با یکدیگر ترکیب (یا به قول خودمان “قاطی”) نکنند.
معمولا بزرگترین مشکل این اشخاص به خواب رفتن است. چراکه گاهی اوقات، به هنگام خواب، ساعت ها به تصور کردن و رویا پردازی درباره ی موضوعات مختلف می پردازند (به صورت ناخودآگاه). این گونه رویا پردازان، عموما از دسته افرادی هستند که کارهای خود را به تعویق می اندازند.