مزایا و معایب تاثیر شبکه‌های اجتماعی بر نوجوانان چیست؟
شبکه‌های اجتماعی نیز مانند هر نوع فناوری، جنبه‌های مثبت و منفی دارند. زمانی که صحبت از تاثیر شبکه‌های اجتماعی بر نوجوانان می‌شود باید تمام جوانب خوب و بد آن را در نظر گرفت.طبق آمارها بیش از 75 درصد از نوجوانان در کشوری مانند آمریکا حساب کاربری در شبکه‌های اجتماعی دارند و این یعنی باید به طور جدی به تاثیرات این رسانه بر نوجوانان پرداخته شود.حضور در شبکه‌های اجتماعی مانند اینستاگرام، توییتر و تلگرام به یک عادت روزمره در نوجوانان امروزی تبدیل شده است. این عادت ممکن است باعث رشد جنبه‌های شخصیتی نوجوانان شود اما در عین حال آسیب‌هایی هم دارد.
شبکه‌های اجتماعی چه هستند؟
شبکه‌های اجتماعی گروهی از اپلیکیشن‌های مبتنی بر اینترنت هستند که بر اساس یک ایده و در بستر فناوری وب 2.0 به وجود آمده‌اند و امکان خلق و مبادله محتواهایی را به وجود می‌آورند که کاربران آنها را تولید کرده‌اند.
شالوده شبکه‌های اجتماعی تعامل اجتماعی است که به مشارکت‌کنندگان در این شبکه‌ها امکان می‌دهد نظرات، ایده‌ها و دانش خود را در یک بستر جهانی به اشتراک بگذارند که در آن زمان و مکان اهمیتی ندارد.
وب 2.0 در واقع پلتفرم و نوعی وب است که بر اساس امکان مشارکت گروه‌های بزرگ کاربران ساخته است و تولیدکنندگان محتوا می‌توانند در آن محتواهای گوناگون از منابع مختلف را ترکیب کنند و به اشتراک بگذارند و ارتباط بین مخاطبان و تولیدکنندگان محتوا را فراهم می‌کند. انواع پلتفرم‌های شبکه‌های اجتماعی عبارت‌اند از بلاگ‌ها، سایت‌های میکروبلاگ، سایت‌های اشتراک ویدیو و عکس، بولتن‌ها و سایت‌های شبکه‌سازی اجتماعی که فضایی اجتماعی اما مجازی برای تعامل، بازی یا پیش بردن پروژه‌های گروهی را به وجود می‌آورند.
همچنین این وب‌سایت‌ها برای نوجوانان امکان سرگرمی و روابط اجتماعی را فراهم می‌کنند. از این رو انواع مختلف شبکه‌های اجتماعی فرصتی برای فعالیت‌های مستمر فراهم می‌کنند که بنا بر پژوهش‌ها، می‌توانند برای کودکان و نوجوانان مفید باشند و مهارت‌های ارتباطی، پیوندهای اجتماعی و حتی مهارت‌های فنی آنها را بالا ببرند.
در سال‌های اخیر تعداد کودکان و نوجوانانی که از شکبه‌های اجتماعی استفاده می‌کنند بسیار بالا رفته است. کاربران این شبکه‌ها بنا بر آمار بیشتر از همه از فیسبوک استفاده می‌کنند که تعداد کاریران آن 113 میلیون نفر است و بعد از آن اسنپ‌چت قرار دارد با 66 میلیون کاربرد و اینستاگرام با 52 میلیون کاربر و توئیتر با 20 میلیون کاربر در جایگاه سوم و چهارم هستند.
اجتماعی شدن و ارتباطات
وب‌سایت‌های شبکه‌های اجتماعی به نوجوانان کمک می‌کنند که کارهای بسیاری را در زندگی خود بهتر انجام دهند. همچنین در این وب‌سایت‌ها می‌توانند دوستان جدید پیدا کنند، عکس به اشتراک بگذارند و ایده‌های خود را مطرح کنند. شبکه‌های اجتماعی مزایای بنیادی‌تری نیز دارند مانند اینکه باعث می‌شوند شناخت نوجوانان از خودشان قوی‌تر شود و جامعه و جهان پیرامون خود را نیز بهتر بشناسند.
از این رو نوجوانانی که زمان بیشتری را مثلاً در فیسبوک صرف می‌کنند، می‌تواند با دوستان آنلاین خود «همسانی مجازی» را تجربه کنند. همچنین این فضاها کمک می‌کنند که نوجوانان کارهای آنلاین بسیاری را به سرانجام برسند که برای زندگی آنها نیز مفید است، مثلاً می‌توانند رابطه خود را با دوستان و خانواده حفظ کنند، با آدم‌های جدید آشنا شوند، عکس‌های خود را به اشتراک بگذارند و با همفکران خود تبادل نظر کنند.
تاثیرات منفی شبکه‌های اجتماعی بر نوجوانان
طبق مطالعات انجام شده هر 4 نوجوان، 1 نفر کاربر حرفه‌ای و دائمی شبکه‌های اجتماعی است و هر روز حداقل از دو نوع شبکه اجتماعی استفاده می کند
51 درصد از نوجوانان به طور روزانه از شبکه‌های اجتماعی بازدید می‌کنند و بیش از یک سوم آنها در یک روز چندین بار به شبکه اجتماعی سر می‌زنند.همه این آمارها لزوم توجه به تاثیرات شبکه‌های اجتماعی بر نوجوانان را بارزتر می‌کند. کرده‌ایم.
تاثیر بر مغز نوجوانان
احتمالا این جمله را شنیده‌اید که شبکه‌های اجتماعی برای نوجوانان می‌تواند اعتیادآور باشد. در مطالعه‌ای که توسط محققان مرکز عکسبرداری از مغز UCLA انجام شده، آنها دریافتند که بخش‌هایی از مغز نوجوانان نسبت به لایک (Like) شدن در شبکه‌های اجتماعی واکنش نشان می‌دهد.
در این مطالعه، محققان روی واکنش‌های مغز 32 نوجوان تمرکز کردند و به آنها تصاویری از شبکه‌های اجتماعی آنها نشان دادند.
اسکن‌های مغز این 32 نوجوان نشان داد که بخشی از مدار پاداش مغز آنها، به ویژه هنگامی که تعداد زیادی لایک در عکس‌های خود مشاهده می‌کردند، فعال می‌شد.
به گفته محققان این ناحیه از مغز، دقیقا همان بخشی‌ست که با دیدن عکس افرادی که دوستشان داریم یا پول بدست می‌آوریم فعال می‌شود.
محققان معتقدند این بخش از مغز در دوران نوجوانی بسیار فعال است. دلیل اینکه نوجوانان علاقه بیشتری به شبکه‌های اجتماعی دارند می‌تواند فعال بودن این بخش از مغز در آنها باشد.
ایجاد افسردگی
اگرچه هنوز به طور دقیق رابطه علت و معلولی بین شبکه‌های اجتماعی و افسردگی در نوجوانان کشف نشده اما محققان دریافته‌اند که استفاده از شبکه‌های اجتماعی می‌تواند با تشدید علائم افسردگی مانند کاهش فعالیت‌های اجتماعی و تنهایی همراه باشد.
به عنوان مثال، یک مطالعه منتشر شده در Computers in Human Behavior نشان داد که افسردگی در افرادی که از چند شبکه اجتماعی استفاده می‌کنند بیشتر از افرادی‌ست که زمان زیادی در یک شبکه اجتماعی هستند.
طبق این مطالعه، افرادی که از بیش از 7 پلتفرم رسانه اجتماعی استفاده می‌کنند، بیش از 3 برابر بیشتر از افرادی که از 2 یا کمتر از 2 سایت استفاده می‌کنند، در معرض خطر افسردگی قرار دارند.
چندین مطالعه دیگر نشان داده‌اند که استفاده طولانی مدت از شبکه‌های اجتماعی ممکن است با علائم و نشانه‌های افسردگی، اضطراب و عزت نفس پایین، به ویژه در کودکان مرتبط باشد.
ایجاد اضطراب
نوجوانان اغلب برای اینکه به نیازهای عاطفی خود پاسخ دهند روی حساب کاربری شبکه‌های اجتماعی خود سرمایه‌گذاری می‌کنند.
نوجوانان پس از حضور در شبکه‌های اجتماعی مانند اینستاگرام از جهات مختلفی تحت فشار هستند؛ آنها باید عکس‌های عالی با نوشته‌های زیبا و بی‌نقص پست کنند و همین موضوع باعث می‌شود اضطراب آنها بیشتر شود.
در واقع، برخی از مطالعات نشان داده‌اند که هر چه دایره اجتماعی نوجوانان آنلاین بزرگ‌تر باشد، اضطراب بیشتری در ارتباط با همه چیز دارند.
علاوه بر این، اگر نوجوانان در چنین شبکه‌هایی سهوا اشتباهی انجام دهند، همین موضوع می‌تواند منبع تشدید اضطراب در آنها شود.
بسیاری از نوجوانان، به ویژه دختران، در شبکه‌های اجتماعی نگران این هستند که دیگران درباره آنها چه فکری می‌کنند. این فکرها منجر به ایجاد اضطراب دائمی در آنها خواهد شد.
اختلال در خواب
یکی از بدترین تاثیرات حضور دائم نوجوانان در شبکه‌های اجتماعی، ایجاد اختلال در خواب آن‌هاست. نوجوانان در هر شبانه‌روز به حدود 8 تا 10 ساعت خواب نیاز دارند. خواب نامنظم می‌تواند سیستم ایمنی بدن آنها را ضعیف ضعیف کند.
بی‌خوابی یا کم‌خوابی باعث بروز رفتارهایی مانند بدخلقی، پرخوری، کاهش نمرات، عدم فعالیت بدنی و همچنین مشکلاتی مانند اضطراب و اختلال کمبود توجه خواهد شد.
تحقیقاتی روی 900 نوجوان 12 تا 15 سال انجام شد تا تاثیر شبکه‌های اجتماعی بر خواب آنها بررسی شود. نتایج نشان داد که یک پنجم از نوجوانان گفتند تقریبا همیشه در طول شب از خواب بیدار می‌شوند و شبکه‌های اجتماعی را چک می‌کنند.
این مطالعه همچنین نشان داد که دختران به طور قابل توجهی بیشتر از پسرها از خواب بیدار می‌شوند و شبکه‌های اجتماعی را از طریق موبایل چک می‌کنند<
دسترسی به داده‌های مفید پزشکی
نوجوانان می‌توانند در فضای آنلاین به‌سادگی به اطلاعات مربوط به مشکلات پزشکی خود دسترسی پیدا کنند بدون اینکه کسی آنها را بشناسد. منابع مفید پزشکی برای نوجوانان بسیار ارزشمند هستند و آنها می‌توانند در حوزه‌های مختلف مانند بیماری‌های مربوط به روابط جنسی، روش‌های کاهش اضطراب و علائم افسردگی اطلاعات خود را بالا ببرند.
اما اگر والدین فرزندان خود را تشویق کنند که از این منابع آنلاین استفاده کنند، بسیار مفیدتر خواهد بود و درک آنها را از این مشکلات افزایش خواهد داد و می‌توانند شفاف در مورد آنها صحبت کنند. طبق آمار مربوط به سال 2010، 31 درصد از نوجوانان اطلاعات مربوط به سلامت، رژیم‌های غذایی و تناسب اندام را از فضای مجازی دریافت می‌کنند. 17 درصد از نوجوانانی که از اینترنت استفاده می‌کنند گفته‌اند که اطلاعات مربوط به مصرف دارو (و بعضاً مواد مخدر) و سلامت جنسی را از وب‌سایت‌های آنلاین دریافت می‌کنند.
فرصت‌های آموزشی بیشتر
پژوهش‌های گوناگونی در مورد تاثیر شبکه‌های احتماعی بر تحصیل کودکان و نوجوانان و اینکه فناوری‌های جدید چگونه امر آموزش را متحول کرده‌اند، انجام شده است. بسیاری از محققان می‌گویند شبکه‌های اجتماعی روش‌های جدیدی برای آموختن در اختیار دانش‌آموزان قرار می‌دهند و از این رو متصدیان امر آموزش باید از این پلتفرم‌های جدید استقبال کنند.
دانش‌آموزان دبیرستانی نوبت اول و دوم از شبکه‌های اجتماعی برای تبادل تکالیف درسی و انجام پروژه‌های گروهی مدرسه استفاده می‌کنند. معلمان در برخی مدارس موفق شده‌اند از وبلاگ به‌عنوان ابزاری برای کمک به امر آموزش و تقویت مهارت‌های زبان‌آموزی و نوشتن، و افزایش خلاقیت فراگیران استفاده کنند.
به علاوه، شبکه‌های اجتماعی کمک می‌کنند که نوجوانان محصل بتوانند خارج از فضای کلاس دور هم جمع شوند، همکاری کنند و ایده‌های خود را در مورد تمرینات و پروژه‌های کلاسی به اشتراک بگذارند. شبکه‌های اجتماعی ابزارهای جدید و جذاب آموزشی برای کودکان و نوجوانان فراهم می‌کنند.
خطرات شبکه‌های اجتماعی
شبکه‌های اجتماعی در کنار مزایایی که دارند، ممکن است خطراتی نیز برای نوجوانان به همراه داشته باشند. نوجوانان اگر بدون نظارت والدین خود در فضای وب فعالیت کنند، ممکن است در معرض آسیب باشند. کمترین سن برای دسترسی به اینترنت سیزده سال است. کودکان کمتر از این سن ممکن است بدون رضایت والدین خود اطلاعات شخصی را در برخی سایت‌ها افشا کنند.
بنا بر گزارش اتحادیه اروپا در سال 2014 حدود نیمی از نوجوانان 11 تا 16 سال در معرض چندین نوع تهدید مختلف در فضای مجازی قرار دارند. در برخی کشورها مانند دانمارک، ایتالیا و رومانی این خطرات بیشتر است و دلیل آن افزایش تعداد نوجوان در این بازه سنی است. اما طبق این گزارش، در انگلستان، بلژیک و پرتقال افزایش امکان فعالیت‌های آنلاین به‌طور همزمان باعث افزایش خطرات برای نوجوانان نشده است.
خشونت سایبری و آزار آنلاین
خشونت سایبری به این معناست که افراد یا گروه‌هایی آگاهانه از اطلاعات و روابط در بستر فناوری‌های جدید الکترونیکی برای آزار و تهدید تعمدی و تکرارشونده نسبت به فرد یا گروه دیگر استفاده کنند و برای آنها متن‌ها یا تصاویر خشونت‌آمیز بفرستند.
خشونت سایبری شامل هر رفتاری می‌شود که از طریق رسانه‌های دیجیتال و الکترونیکی انجام شود و در آن افراد یا گروه‌هایی پیام‌های خشونت‌بار و متخاصم را به طور مکرر برای افراد یا گروه‌های دیگر ارسال کنند و آنها را تهدید کرده و باعث تشویش و آزار آنها شوند یا براساس اطلاعاتی که در فضای مجازی به دست می‌آورند در دنیای واقعی برای فرد مشکلاتی ایجاد کنند.
استفاده از شبکه‌های اجتماعی می‌تواند باعث شود فرد در معرض این پیام‌های خشن، تهدیدآمیز یا ناخوشایند از سوی سایر نوجوانان قرار بگیرد که باعث اضطراب و تشویش خاطر وی می‌شوند. این تهدیدی شایع برای کودکان و نوجوانان در فضای مجازی است.
خشونت سایبری مشابه خشونت فیزیکی است و داده‌های موجود نشان می‌دهند خشونت آنلاین به اندازه خشونت فیزیکی شایع نیست اما این نوع خشونت ممکن است برای هر کسی در فضای آنلاین اتفاق بیفتد و مخصوص گروه‌های خاصی نیست. همچنین احتمال دارد پیامدهای روانی عمیقی مانند افسردگی، اضطراب، منزوی شدن و حتی خودکشی در پی داشته باشد.
در پژوهشی مربوط به سال 2011 از دانش‌آموزان دبیرستانی نوبت نخست مشخص شد که 72 درصد آنها محتواهای ناخوشایند و ناخواسته را در پروفایل شبکه‌های اجتماعی خود دریافت کرده‌اند. خشونت سایبری بر اساس پژوهش‌ها موجب افسردگی بیشتری از خشونت فیزیکی می‌شود و موارد متعدد خودکشی نوجوانان گزارش شده است که در آنها، فرد چند روز پیش از خودکشی پیام‌های ناخوشایند دریافت کرده است. آن نوجوانانی بیشتر در خطر خشونت سایبری هستند که خشونت جسمی یا جنسی را نیز تجربه کرده‌اند و در محیط‌های فقیرنشین زندگی می‌کنند.
نتایج پژوهش آماری
براساس پژوهش آماری در مورد آثار شبکه‌های اجتماعی بر کودکان و نوجوانان، شبکه‌هایی که بیشتر مورد استفاده آنها قرار می‌گیرند عبارت‌اند از اینستاگرام، واتس‌اپ و تیک‌تاک. تیک‌تیک جایی است که بیشتر کاربران آن نوجوانان هستند.
شبکه‌های اجتماعی ابزارهایی بسیار قوی در انتشار اطلاعات به‌روز هستند و در آنها در عرض چند دقیقه اطلاعات به دست همه می‌رسند. این یکی از مزایای این شبکه‌هاست که در زندگی دیجیتال امروزی بسیار مفید است و عدالت را در دسترسی به اطلاعات برقرار می‌کند.
همچنین طبق آمار این رسانه‌ها موفق شده‌اند مهارت‌آموزی را بسیار گسترش دهند و دیگر محدودیت سنی یا دسترسی برای کسانی که علاقه‌مند به آموختن هستند معنایی ندارد. از طریق این شبکه‌ها افراد می‌توانند با هر کسی بخواهند حرف بزنند، حتی با کسانی که نمی‌شناسند و آن سوی دنیا زندگی می‌کنند. این روابط باعث افزایش دانش و تبادل نظر می‌شوند و شناخت افراد را از فرهنگ‌ها و ویژگی‌های مناطق دیگر افزایش می‌دهند.
برای نمونه یادگیری زبان خارجی از طریق امکانات شبکه‌های اجتماعی بسیار ساده‌تر شده است. اما از آنجایی که افراد بیشتر وقت آنلاین خود را در شبکه‌های اجتماعی می‌گذارند، لازم است بر اعتیاد به این شبکه‌ها غلبه کنیم و می‌توان این کار را از طریق محدود کردن زمان استفاده انجام داد. همچنین لازم است استفاده مفید و هوشمندانه را از شبکه‌ها تقویت کنیم. نباید استفاده از این وب‌سایت‌ها صرفاً به ابزاری برای سرگرمی و وقت‌گذرانی تبدیل شود.
اعتیاد به شبکه‌های اجتماعی برای سلامتی فرد مضر است، زیرا باعث منزوی شدن وی می‌شود و این انزوا خود به اختلالاتی مانند ضعف سیستم ایمنی و اختلال در سطح هورمون‌ها و کاهش عملکرد مغز منجر خواهد شد. همچنین افرادی که ساعات طولانی را صرف شبکه‌های اجتماعی می‌کنند نباید از ورزش غافل شوند، زیرا یک جا نشستن باعث ضعف فیزیکی و چاقی خواهد شد.
درد پشت و کمر و درد دست به دلیل استفاده زیاد از ماوس و صفحه کلید از جمله آسیب‌های استفاده بیش از حد از شبکه‌های اجتماعی هستند. از سوی دیگر، ابزارهای الکترونیکی به مرور مهارت‌های اجتماعی فرد را ضعیف می‌کنند، زیرا باعث می‌شوند تعامل رودررو با دیگران کم شود و در نتیجه افراد به مرور دیگر قادر نخواهند بود گفتگوهای معنادار با دیگران انجام دهند.
همان‌طور که گفتیم، رشد فناوری باعث رشد جرایم سایبری نیز شده است که انواع گوناگونی دارد و هک کردن، فیشینگ و تولید اسپم برخی از انواع آن هستند. تلف شدن زمان نیز از دیگر معایب استفاده بیش از حد از شبکه‌هاست و افراد در زمان‌هایی که باید کار کنند یا اوقات خود را با خانواده بگذارند، به شبکه‌ها مشغول‌اند. البته بعضی افراد شبکه‌های اجتماعی را به فضایی برای کار کردن تبدیل کرده‌اند، اما بسیاری دیگر از افراد آن را جایگزین کارهایی می‌کنند که باید برای خانواده، دوستان و رشد خودشان انجام دهند<
روش‌های کاهش آثار منفی شبکه‌های اجتماعی
برای به حداقل رساندن آثار منفی شبکه‌های اجتماعی باید شناخت خود را در مورد هر یک از این شبکه‌ها بالا ببریم. والدین باید آثار منفی هر شبکه را به‌خوبی بشناسند و این آثار را به فرزندان خود منعکس کنند. آنها همچنین باید در مورد میزان دسترسی فرزندان خود به اینترنت و شبکه‌های اجتماعی دقیق عمل کنند و بدانند فرزندان آنها در چه فضاهایی فعالیت می‌کنند و با چه کسانی در تعامل هستند. همچنین باید کودکان خود را تشویق کنند به تعامل‌های خارج از فضای آنلاین اهمیت بدهند.متصدیان آموزش نیز باید نحوه استفاده صحیح از شبکه‌های اجتماعی را به دانش‌آموزان آموزش دهند تا آنها اطلاعات کافی داشته باشند و بتوانند خودشان از آثار منفی این شبکه‌ها پیشگیری کنند. دولت‌ها نیز باید بر تولید و انتشار محتواهای نامناسب در شبکه‌های اجتماعی نظارت کنند و شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات اینترنت باید طبق مقررات تصویب‌شده در این حوزه، دسترسی به محتواهای نامناسب را برای کودکان و نوجوانان محدود کنند.
جمع‌بندی
براساس پژوهش‌های انجام‌شده در مورد تاثیر شبکه‌های اجتماعی بر کودکان و نوجوانان، روشن است که شبکه‌های اجتماعی پلتفرم‌های بسیار قوی و اثرگذاری در زندگی روزمره آنها هستند و می‌توانند مهارت‌های ارتباطی آنها را افزایش دهند و جامعه‌پذیری و ارتباطات با دوستان و خانواده را در آنها تقویت کنند.
همچنین می‌توان گفت نوجوانان از شبکه‌های مجازی برای کسب اطلاعات در مورد مسائل مربوط به بهداشت فردی، آموزش و توسعه مهارت‌های مورد نیاز در حوزه فناوری و سایر حوزه‌ها بهره می‌برند. شبکه‌های اجتماعی شیوه حرف زدن، فکر کردن و آموختن کودکان و نوجوانان را تغییر می‌دهند.
البته آنها در معرض خطرات ناشی از این شبکه‌ها نیز هستند و والدین و متصدیان آموزش باید کاری کنند که مزایای این شبکه‌ها از خطرات آنها بیشتر باشند و باعث رشد روانی و بهتر شدن زندگی آنها شوند. ایجاد آگاهی در میان اولیا و مربیان در مورد خطراتی که کودکان و نوجوانان را تهدید می‌کنند بسیار مهم است. آنها باید راه گفتگو با کودکان و نوجوانان در مورد خطرات اینترنت را پیدا کنند و به آنها هشدارهای لازم را بدهند.